گزیده امثال و حکم علامه دهخدا
گلّة ما را گِله از گرگ نيست کاين همه بيداد شبان می کند
«سعدی»
خردمند گويد که در يک سرای چو فرمان دو گردد نماند بجای
«فردوسی»
آب دريا را اگر نتوان کشيد هم به قدر تشنگی بايد چشيد
«مولوی»
دست طمع که پيش کسان ميکنی دراز پل بسته ای که بگذری از آب روی خويش
«صائب تبريزی»
تشنه می نالد که کو آب گوار آب می گويد که کو آن آبخوار
«مولوی»
آتش چو بر افروخت بسوزد تر و خشک
تا کی غم آن خورم که دارم يا نه وين عمر به خوشدلی گزارم يا نه
پر کن قدح باده که معلومم نيست کاين دم که فرو برم برآرم يا نه
«خيام»
آدم بی اولاد پادشاه بی غم است.
آدم تا کوچکی نکند بزرگ نشود
آدمی طرفه معجونی است از فرشته سرشته وز حيوان
گر رود سوی اين شود به از اين ور شود سوی آن شود کم از آن
در تو هم ديوست و هم ملکی هم زمينی بقدر و هم فلکی
ترک ديو کنی ملک باشی ز شرف برتر از فلک باشی
«سنائی»
آدمی مخفی است در زير زبان اين زبان پرده است بر درگاه جان
«مولوی»
تا مرد سخن نگفته باشد عيب و هنرش نهفته باشد
«سعدی»
آسايش دو گيتی تفسير اين دو حرف است با دوستان مروّت با دشمنان مدارا
«حافظ»
ای سليمان در ميان زاغ و باز لطف حق شو با همه مرغان بساز
«مولوی»
آسوده کسی که خر ندارد از کاه و جوش خبر ندارد
نه بر اشتری سوارم نه چو خر به زير بارم نه خداوند رعيت نه غلام شهريارم
غم موجود و پريشانی معدوم ندارم نفسی ميزنم آسوده و عمری بسر آرم
«سعدی»
خوشا آنکس که بارش کمترک بی
دوستی با مردم دانا نکوست دشمن دانا به از نادان دوست
دشمن دانا بلندت می کند بر زمينت ميزند نادان دوست
«نظامی»
گدا را کند يک درم سيم سير سليمان بملک عجم نيم سير
«سعدی»
آنچه دلم خواست نه آن شد آنچه خدا خواست همان شد
خدا کشتی آنجا که خواهد برد اگر ناخدا جامه بر تن درد
«سعدی»
آنچه تو در آينه بينی عيان پير بيند اندر خشت بيش از آن
«مولوی»
بی پير مرو تو در خرابات هر چند سکندر زمانی
«حافظ»
آنرا چه زنی که روزگارش زده است.
ای مرغ سحر عشق ز پروانه بياموز کان سوخته را جان شد و آوازش نيامد
«سعدی»
هر که را اسرار حق آموختند مهر کردند و دهانش دوختند
«مولوی»
آنرا که دهان بود چو حنظل تلخ شيرين نشود بگفتن شکر
«کمالی»
تو امروز کاری به فردا ممان که فردا دگر گونه گردد زمان
«فردوسی»
امروز که بگذشت کجا آيد باز
آن شنيدی که وقت زادن تو همه خندان بدند و تو گريان
تو چنان زی که بعد مردن تو همه گريان بوند و تو خندان
بدانش دل پير برنا بود توانا بود هر که دانا بود
«فردوسی»
آنکه شيرانرا کند روبه مزاج احتياج است، احتياج است، احتياج
«مولوی»
هست مر هر صبر را آخر ظفر هست روزی بعد هر تلخی شکر
صبر تلخ آمد وليکن عاقبت ميوة شيرين دهد پر منفعت
«مولوی»
آن يکی پرسيد اشتر را که هی از کجا می آيی ای فرخنده پی
گفت از حمام گرم کوی تو گفت خود پيداست از زانوی تو
«مولوی»
آن يکی خر داشت پالانش نبود يافت پالان گرگ خر را در ربود
کوزه بودش آب می نامد بدست آنرا چون يافت خود کوزه شکست
«مولوی»
زاهد گويد که جنت و حور خوش است من ميگويم که آب انگور خوش است
آن نقد بگير و دست از اين نسيه بهل کآواز دهل شنيدن از دور خوش است
«خيام»
واعظان کين جلوه در محراب و منبر ميکنند چون بخلوت ميروند آنکار ديگر ميکنند
«حافظ»
طبيبی که خود باشدش بتن زرد روی از او داروی سرخ روئی مجوی
«سعدی»
اسب تازی دو تک رود بشتاب شتر آهسته ميرود شب و روز
«سعدی»
ره رو آن نيست که گه تند و گه آهسته رود ره رو آنست که آهسته و پيوسته رود
«مولوی»
صورت نَبَست سينة ما کينة کسی آئينه هر چه ديد فراموش ميکند
ابر بايد که بصحرا بارد زان چه حاصل که بدريا بارد
«جامی»
سخای بزرگان چو ابر بهار بجائی ببارد که نايد بکار
ابر شو که چو باران ريزی بر گل و خس همه يکسان ريزی
«جامی»
ابرو گشاده باش چو دستت گشاده نيست.
چو وا نميکنی گرهی خود گره مشو.
«صائب»
نان گندمت نيست، زبان مردمی ترا چه شد.
تو برای وصل کردن آمدی نی برای فصل کردن آمدی
«مولوی»
ابلهی ديد اشتری بچرا گفت نقشت همه کژ است چرا
گفت اشتر که اندرين پيکار عيب نقاش ميکنی هش دار
در کژيم مکن بعيب نگاه تو زمن راه راست رفتن خواه
«سنائی»
مردی همه شب بر سر بيمار گريست چون صبح شد او بمرد و بيمار بزيست
«سعدی»
هر چه بگندد نمکش ميزنند وای به وقتی که بگندد نمک
چه بايد رفته را اندوه خوردن همان نابوده را تيمار بردن
نه از اندوه تو سودی فزايد نه از تيمار تو فردا بِه آيد
اگر صد سال باشی شاد و پيروز هميشه عمر تو باشد يکی روز
اگر سختی بری ور کامجوئی ترا آنروز باشد کاندروئی
«ويس ورامين»
از آن نترس که های و هوی دارد از آن بترس که سر بتو دارد
کنون کوش کآب از کمر درگذشت نه وقتی که سيلاب از سر گذشت
«سعدی»
تو امروز کاری بفردا ممان چه دانی که فردا چه گردد زمان
گلستان که امروز باشد ببار تو فرداش چينی گل نيايد بکار
«فردوسی»
از اين امامزاده کسی چنين معجزه نديده بود.
آنچه آسان يافتی آسان دهی
«مولوی»
از برای مصلحت مرد حکيم دم خر را بوسه زد خواندش کريم
«مولوی»
چه خوش نازيست ناز خوبرويان ز ديده رانده را دزديده جويان
بچشمی خيرگی کردن که برخيز بديگر چشم دل دادن که مگريز
«نظامی»
خدا گر ز حکمت ببندد دری ز رحمت گشايد در ديگری
«سعدی»
گفت پيغمبر که چون کوبی دری عاقبت زان در برون آيد سری
چون نشينی بر سر کوی کسی عاقبت بينی تو هم روی کسی
«مولوی»
ساية حق بر سر بنده بود عاقبت جوينده يابنده بود
«مولوی»
بمنزل رسيد آنکه پوينده بود بهی يافت آنکس که جوينده بود
«فردوسی»
بکار اندر آ اين چه پژمردگي ست که پايان بی کاری افسردگيست
«نظامی»
بداريد کار جهان را برنج که از رنج يابد سرافراز گنج
«فردوسی»
غواص گر انديشه کند کام نهنگ هرگز نکند دُرّ گرانمايه بچنگ
«سعدی»
کسی که نام است و دينار نيست ببازار گانی کسش يار نيست
«فردوسی»
شب فراق که داندکه تا سحر چند است مگر کسی که بزندان هجر در بند است
تو را بر درد من رحمت نيايد رفيق من يکی همدرد بايد
«سعدی»
هر چه خلاف آمد عادت بود قافله سالاری سعادت بود
فضل و علم تو جز روايت نيست با تو خود غير از اين حکايت نيست
مکن از جامة کسان زينت منما آنچه نيست در طينت
پی تقليد رفتن از کوری است در هر کس زدن ز بی نوريست
چند منقاد هر خسی باشی جهد آن کن تا خود کسی باشی
خرقه پوشی بترک عادت کوش ورنه خمار باش و خرقه مپوش
بت شکن باش تا که چست شوی تب رها کن که تن درست شوی
ميوه تا کی خوری ز باغ کسان چه فروغت دهد چراغ کسان
نام مردم فروختن تا کی چوب همسايه سوختن تا کی
چند باشی عيال فکر کسان چه گشايد ترا ز ذکر کسان
از حقيقت بدست کوری چند مصحفی ماند و کهنه گوری چند
«نظامی»
نگردد جمع با عادت عبادت عبادت ميکنی بگذر ز عادت
«ناصر خسرو»
از دل برود هر آنکه از ديده برفت
چو بر دل چيره گردد مهر جانان به از دوری نباشد هيچ درمان
بسا عشقا که ناديدن زدوده است چنان کز اصل گوئی خود نبوده است
«ويس و رامين»
از دوست يک اشارت از ما بسر دويدن
«ابن يمين»
از کرامات شيخ ما اين است شيره را خورد و گفت شيرين است
از کرامات شيخ ما چه عجب پنجه را باز کرد و گفت وجب
از کوزه همان برون تراود که در اوست.
خرج که از کيسة مهمان بود حاتم طائی شدن آسان بود
دل نيست کبوتر که چو برخاست نشيند از گوشة بامی که پريديم پريديم
«وحشی بافقی»
اگر بر ديدة مجنون نشينی بغير از خوبی ليلی نبينی
ور هنری داری و هفتاد عيب دوست نبيند مگر آن يک هنر
«سعدی»
نيست از عاشق کسی ديوانه تر عقل از سودای او کور است و کر
«مولوی»
هر که آمد در جهان پر ز شور عاقبت می بايدش رفتن به گور
اگر با تو گردون نشيند براز نيابی هم از گردش او جواز
هم او تخت و تاج و بلندی دهد هم او تيرگی و نژندی دهد
بدشمن همی ماند و هم بدوست گهی مغز يابی از اوی گاه پوست
سرت گر بسايد برابر سياه سرانجام خاکست ازو جايگاه
«فردوسی»
اين جهان کوه است و فعل ما ندا بازگردد اين نداها را صدا
«مولوی»
نگر تا چه گفته است مرد خرد که هر کس بدی کرد کيفر برد
هر که بدی کرد و ببد يار شد هم ببدِ خويش گرفتار شد
«فردوسی»
هر کسی را بهر کاری ساختند مهر آنرا در دلش انداختند
همچنانکه سهل شد ما را حضر سهل باشد قوم ديگر را سفر
آنچنانکه عاشقی بر سروری عاشق است آن خواجه بر آهنگری
«مولوی»
آبادی ميخانه ز ويرانی ماست جمعيت کفر از پريشانی ماست
اسلام بذات خود ندارد عيبی عيبی که در اوست از مسلمانی ماست
«خيام»
همه از دست غير می نالند سعدی از دست خويشتن فرياد
«سعدی»
در محفل خود راه مده همچو منی را که افسرده دل افسرده کند محملی را
ديوانه باش تا غم تو عاقلان خورند عاقل مباش تا غم ديوانگان خوری
کاش گشاده نبود چشم من و گوش من کافت جان من است عقل من و هوش من
اگر آلوده شد گوهر بيک ننگ نشويد آب صد دريا از او زنگ
«ويس و رامين»
اگر ريگ بيابان دُر شود چشم گدايان پر نشود.
اگر بر آب روی خسی باشی و اگر بر هوا پری مگسی باشی، دل بدست آر تا کسی باشی.
«خواجه عبدالله انصاری»
به مجنون گفت روزی عيبجوئی که پيدا کن به از ليلی نکوئی
که ليلی گرچه در چشم تو حوريست بهر عضوی ز اعضايش قصوريست
ز گفت عيبجو مجنون برآشفت در آن آشفتگی خندان شد و گفت
اگر بر ديدة مجنون نشينی بغير از خوبی ليلی نبينی
«وحشی بافقی»
چشم دل باز کن که جان بينی آنچه ناديدنيست آن بينی
«هاتف»
ناکرده گناه در جهان کيست بگو.
«خيام»
چو کاری بی فضول من بر آيد مرا در وی سخن گفتن نشايد
و گر بينم که نابينا و چاهست اگر خاموش بنشينم گناهست
«سعدی»
زنان را همين بس بود يک هنر که نشينند و زايند شيران نر
زن بلا باشد بهر کاشانه ای بی بلا هرگز مبادا خانه ای
«اسدی»
زن تا نزايد دلبر است و چون بزايد مادر است.
اگر پرنيان است خود رشته ای و گر بار خار است خود کشته ای
اگر تخت يابی و گر تاج و گنج و گر چند پوينده باشی برنج
سرانجام جای تو خاک است و خشت جز از تخم نيکی نبايد کشت
«فردوسی»
دوست آنست که گيرد دست دوست در پريشان حالی و درماندگی
«سعدی»
سعديا مرد نکونام نميرد هرگز مرده آنست که نامش بنکوئی نبرند
«سعدی»
نيکوان رفتند و سنتها بماند وز لئيمان ظلم و لعنت ها بماند
«مولوی»
اگر جز تو داند که رای تو چيست بر آن رای و دانش ببايد گريست
«سعدی»
اگر دردم يکی بودی چه بودی و گر غم اندکی بودی چه بودی
ببالينم حبيبی يا طبيبی از اين دو گر يکی بودی چه بودی
«باباطاهر»
اگر دستم رسد بر چرخ گردون از او پرسم که آن چون است و اين چون
يکی را ميدهی صد گونه نعمت يکی را نان جو آلوده در خون
«باباطاهر»
بعرض بندگی دير آمدم دير اگر دير آمدم شير آمدم شير
«نظامی»
اگر همه شب قدر بودی، شب قدر بی قدر بودی.
گر سنگ همه لعل بدخشان بودی پس قيمت لعل و سنگ يکسان بودی
«سعدی»
چون چنين خواهی خدا خواهد چنين ميدهد حق آرزوی متقين
«مولوی»
چه خوش بی مهربانی هر دو سر بی که يک سر مهربانی دردسر بی
اگر مجنون دل شوريده ای داشت دل ليلی از آن شوريده تر بی
«باباطاهر»
اگر خود بمانی به گيتی دراز ز رنج تن آيد برفتن نياز
«فردوسی»
| < قبلی |
|---|
